Czas Na Czyste Powietrze

Czas na czyste powietrze – kampania edukacyjna

Projekt Czas na czyste powietrze realizowany jest z inicjatywy Ministerstwa Zdrowia w ramach Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016–2020. Stworzono go z powodu niskiego poziomu świadomości społeczeństwa na temat negatywnego wpływu zanieczyszczeń powietrza na zdrowie człowieka. Obserwowana przez lata luka w systemowym kształceniu specjalistów, których wrażliwość na problem jest szczególnie istotna dla kształtowania prawidłowych postaw społecznych (lekarze, nauczyciele, dziennikarze oraz pracownicy administracji samorządowej i państwowej) wiąże się z tym, że do niedawna polskie społeczeństwo niemal nie dostrzegało problemu zanieczyszczeń powietrza, nie było też świadome ich źródeł oraz niekorzystnego wpływu na zdrowie. Najnowsze badania sugerują, że sytuacja ta powoli się poprawia, daleka jest jednak od optymalnej. Stąd edukacja w tym zakresie jest niezwykle ważnym zadaniem.

W skrócie o problemie

Hasło SMOG budzi w Polsce najwięcej emocji zimą. Pojawia się ono najczęściej podczas kumulacji kilku czynników: wysokiej emisji zanieczyszczeń do atmosfery i niekorzystnych warunków atmosferycznych, takich jak np. brak wiatru, niska temperatura powietrza, inwersja termiczna, zamglenie. Głównym składnikiem smogu jest pył zawieszony. Zgodnie z polską normą, średnie dobowe zanieczyszczenie powietrza pyłem PM10 na poziomie 50 μg/m3 może być przekraczane aż przez 35 dni w roku. Średnie dobowe zanieczyszczenie na poziomie 200 μg/m3 zobowiązuje Wojewódzkie Zespoły Zarządzania Kryzysowego do ostrzeżenia mieszkańców przed zagrożeniem związanym z zanieczyszczeniem powietrza. Poziom skażenia przekraczający 300 μg/m3 skutkuje działaniami zapobiegającymi i ogłoszeniem alarmu smogowego.

Za przekroczenie dopuszczalnych poziomów odpowiada przede wszystkim sektor bytowo-komunalny. Istotnym źródłem zanieczyszczeń, szczególnie w dużych miastach, jest także transport, zwłaszcza indywidualny. Dla poprawy jakości powietrza kluczowe są więc zachowania i decyzje każdego z nas. Rzeczywiste dane (KOBIZE 2018) na temat pochodzenia zanieczyszczeń w Polsce, np. dla pyłów PM2,5, prezentują się następująco:

Procesy spalania poza przemysłem (głównie w gospodarstwach domowych) 48,0%
Procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii 9,0%
Procesy spalania w przemyśle 20,0%
Transport drogowy 7,0%
Inne pojazdy i urządzenia 7,0%
Procesy produkcyjne 5,0%
Rolnictwo 2,0%
Zagospodarowanie odpadów 1,0%
Zastosowanie rozpuszczalników i innych produktów 1,0%
Wydobycie i dystrybucja paliw kopalnych 0%

Zdaniem większości Polaków, głównym sprawcą złej jakości powietrza (badanie Kantor Public z października 2017 (Świadomość społeczna na temat zależności pomiędzy źródłem energii grzewczej a jakością powietrza i jego wpływem na zdrowie) są spaliny samochodów (54%) i zakłady przemysłowe (38%). Choć badanie CBOS z kwietnia 2018 wykazało poprawę postrzegania źródeł zanieczyszczenia powietrza, mimo to wiedza Polaków w tym zakresie wciąż nie jest zadowalająca.

Czas na skuteczne działania

Ze złą jakością powietrza w Polsce oraz wciąż znikomą świadomością społeczną w tym zakresie, mierzą się organizatorzy i realizatorzy kampanii Czas na czyste powietrze. Celem działania jest przede wszystkim podniesienie poziomu wiedzy społeczeństwa na temat niekorzystnego wpływu zanieczyszczeń powietrza na zdrowie człowieka i degradację środowiska naturalnego oraz wyrobienie w nim wrażliwości na zagadnienia związane z tym problemem. Do współrealizacji przedsięwzięcia zaproszono przedstawicieli czterech, kluczowych z punktu widzenia stawianych celów, grup zawodowych i społecznych (dziennikarzy, nauczycieli, lekarzy oraz liderów organizacji pozarządowych, przedstawicieli wybranych urzędów i instytucji, za pośrednictwem których można dotrzeć do większości społeczeństwa). Prowadzone w ramach zadania Czas na czyste powietrze prace mają charakter kompleksowy i długofalowy. Projekt zainicjowano 6 września 2017 roku w Warszawie. Od tego momentu zorganizowano m.in. konferencje, warsztaty edukacyjne i sesje specjalne dla dziennikarzy – Quo Vadis Medicina, Polka w Europie oraz Medicinaria. Ponadto, dla przedstawicieli wspomnianych wcześniej grup przygotowano wiele inicjatyw i materiałów.

Dla nauczycieli

Nauczycielom udostępniono szkolenie e-learningowe na stronie www.czasnaczystepowietrze.pl, którego zaliczenie pozwala uzyskać imienny certyfikat. Przekazano im także do dyspozycji przykładowy scenariusz lekcji na temat związków zanieczyszczenia powietrza z jakością życia człowieka. Szkoły w 2017 roku wzięły udział w konkursie plastycznym na temat smogu. Zwycięska praca przygotowana przez zespół uczniów z Technikum TEB-Edukacja z Katowic stanowiła podstawę do stworzenia plakatu. Zwycięski zespół wraz ze swoimi opiekunami uczestniczył w wyjazdowych warsztatach ekologicznych przeprowadzonych w Trójmieście oraz na Helu. Kontakty ze szkołami są pielęgnowane w kolejnych latach. W roku 2019 zaplanowano przygotowanie z młodzieżą ciekawych działań z zakresu edukacji ekologicznej.

Dla lekarzy

Lekarzom udostępniono na stronie www.czasnaczystepowietrze.pl kurs e-learningowy. Jego zaliczenie pozwala zdobyć certyfikat imienny, a także pięć punktów edukacyjnych. Specjalnie dla nich uruchomiono też dodatkowo szansę otrzymania wraz z imiennym dyplomem honorowego tytułu Ambasador Czystego Powietrza. Lekarze, przystępujący do programu mogą zamówić do swoich gabinetów bezpłatny pakiet ulotek informacyjnych oraz plakatów. Ankietę dla pacjentów oraz szczegóły współtworzenia projektu umieszczono na stronie https://czasnaczystepowietrze.pl/dla-lekarzy/

Spotkania informacyjno-eksperckie

Jednym z podstawowych elementów kampanii są wojewódzkie konferencje organizowane w szesnastu regionach Polski, zatytułowane Spotkania informacyjno-eksperckie. Pierwsze z nich zorganizowano w roku 2017 we współpracy ze Szkołą Główną Służby Pożarniczej, drugie odbyło się w Sali Obrad Rady Miasta w Urzędzie Miasta Krakowa, a trzecie we Wrocławiu. W roku 2018 obrady zrealizowano m.in. na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, w rzeszowskiej Izbie Lekarskiej, w Instytucie Kultury Europejskiej poznańskiego Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Gnieźnie, na Politechnice Opolskiej i w szczecińskiej siedzibie Wyższej Szkoły Bankowej oraz Technikum Teb Edukacja.

Program spotkań obejmuje wykłady zapoznające uczestników z założeniami i celami kampanii Czas na czyste powietrze oraz z aktualnym stanem zanieczyszczenia powietrza w Polsce, a także jego konsekwencjami zdrowotnymi. Stałym elementem spotkań są także warsztaty, prezentujące przenośne urządzenie do pomiaru stężeń zanieczyszczeń pyłowych (PM10, PM2,5 i PM1), które służą do obserwacji i analizy wyników pomiarów.

Zanieczyszczenie powietrza a zdrowie człowieka

Wiele badań prowadzonych na całym świecie wskazuje na to, że zanieczyszczenia powietrza mogą bardzo niekorzystnie wpływać na zdrowie człowieka i otaczającą go przyrodę. Badania naukowe dowodzą, iż życie w zanieczyszczonym środowisku upośledza zdolności rozrodcze człowieka. Składniki zanieczyszczeń oddziałują na płód, utrudniając jego prawidłowy rozwój. W kolejnych latach osłabiają pracę układu oddechowego, krwionośnego, nerwowego i funkcjonowanie wszystkich narządów. Stałe oddychanie zanieczyszczonym powietrzem prowadzi do rozwoju wielu chorób, w tym nowotworów, radykalnie wpływa na jakość i długość życia. Szacuje się na przykład, że w 2016 roku 19 tys. zgonów można przypisać emisji zanieczyszczeń z sektora bytowo-komunalnego, a związane z nią zewnętrzne koszty zdrowotne wyniosły między 12,9 a 30,0 mld EUR. W przeliczeniu na jednego mieszkańca Polski daje to między 300 a 800 euro. Cała populacja Polski co roku traci łącznie około 392–495 tys. lat życia, a przeciętny Polak z powodu niskiej emisji żyje krócej o 8,0–10,4 miesiąca dla terenów miejskich i 5,9-8,7 miesiąca dla obszarów pozamiejskich. Szkodliwe substancje emitowane do powietrza wnikają do organizmów ludzi i zwierząt przez układ oddechowy, spojówki, skórę oraz przewód pokarmowy, gdyż część z nich opada na nasze pola uprawne. Pewien odsetek zanieczyszczeń zatrzymywanych jest przez płuca. Niestety, najdrobniejsze ich cząsteczki przenikają z płuc do krwi, stamtąd do narządów wewnętrznych, wywołując stan zapalny prawie w całym organizmie, a także liczne dolegliwości i choroby.

Osobami szczególnie narażonymi na działanie zanieczyszczeń powietrza są dzieci, seniorzy, otyli i kobiety ciężarne, ludzie cierpiący z powodu wielu chorób przewlekłych, w tym np. układów krążenia, oddechowego, krwionośnego i nerwowego. Krótkoterminowe narażenie człowieka
na działanie szkodliwych związków emitowanych do powietrza (ekspozycja na wysokie stężenia w okresie od kilku godzin do kilku dni) może być m.in. przyczyną: nasilenia objawów wielu chorób, przedwczesnych zgonów, większej liczby wizyt u lekarza i zwolnień lekarskich, interwencji pogotowia ratunkowego i hospitalizacji, wzrostu konsumpcji leków, absencji
w żłobkach, przedszkolach, szkołach i w pracy.

Długoterminowe narażenie człowieka na działanie szkodliwych związków emitowanych do powietrza (niewielkie poziomy zanieczyszczeń w okresie wielu lat) może być m.in. przyczyną: większej liczby zgonów, wywołania lub nasilenia przebiegu chorób układu oddechowego (np. astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc), chronicznych zmian w funkcjach fizjologicznych, osłabienia układu odpornościowego, zwłaszcza u osób wrażliwych, chorych przewlekle, wywołania lub zaostrzenia dolegliwości z powodu chorób nowotworowych, w tym np. płuca, pęcherza itd., chronicznych chorób układu krwionośnego, zawałów serca i udarów mózgu, zmian wewnątrzmacicznych u kobiet ciężarnych (niska masa urodzeniowa, wady rozwojowe dziecka).

Zła jakość powietrza w dużej mierze spowodowana jest niewystarczającą wiedzą Polaków na temat skutków wielu negatywnych przyzwyczajeń i zachowań. Kampania Czas na czyste powietrze zainicjowana przez Ministerstwo Zdrowia, finansowana ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016–2020 może, poprzez edukację obywateli, wpłynąć na poprawę świadomości w tym zakresie, co w konsekwencji prawdopodobnie doprowadzi do ograniczenia występowania przynajmniej części zagrożeń zdrowotnych w naszym Kraju.

Program edukacyjny realizowany jest w celu poprawy jakości powietrza w Polsce. Osoby, którym zależy na ograniczeniu zanieczyszczenia środowiska mogą włączyć się do współpracy.

Facebook
Adres e-mailowy
czas.naczystepowietrze@interia.pl

Kampania